Ertuğrul Günay ve Altan Tuna’nın ortaklaşa kaleme aldıkları “Muhtıradan Darbeye” isimli kitapta kaos içinde geçen 11 yılın özeti verildi.

O günlerde Adana’da neler yaşandığını ise kitaba sadık kalan kucuksaat.com kurucusu Taner Talaş okuyup, derledi. Derleme öncesi kitabın yazarı Ertuğrul Günay’dan izin alan Taner Talaş, “Ertuğrul Bey’in daha önceki kitaplarını da okumuştum. Son yayınladığı kitap, Türkiye’nin 1971 muhtırasından başlayıp 1980 darbesi ve sonrasında yaşanan süreci, hem yaşayan hem de okuyan biri olarak Ertuğrul Bey’in kaleme alması ve bizim istifade etmemize fırsat sunması, o günleri tahlil etmemize yeniden fırsat vermiş oldu. Ben de kitabın içerisindeki Adana ile ilgili bilgileri derleyerek, herhangi bir katkım olmaksızın Ertuğrul Günay ve Altan Tuna beylerin yazdığı şekilde sadece Adana boyutuyla okuyuculara göstermek istedim. Kitaba haksızlık olmasın, her bir sayfası ve satırı çok kıymetli. Tamamının okunması, tüm okuyucularımıza tavsiyemdir.” dedi.

1971

OCAK

12 Ocak

Adana Kozan’da Devrimci Gençlik Federasyonu (DEV-GENÇ) lokalini basan Ülkü Ocaklılar, bir genci tabanca ile yaraladı. (Cumhuriyet – 12 Ocak 1971)

ŞUBAT

21 Şubat

Ünlü yazar Yaşar Kemal, TİP’ten istifa etti. Yaşar Kemal’in eski genel başkan Mehmet Ali Aybar’la birlikte siyaset yaptığı biliniyordu.

MART

11 Mart

İstanbul, İzmir, Adana ve Eskişehir’de şubeleri olduğu açıklanan Ankara merkezli Devrimci Liseliler Örgütü (DEV-LİS) kuruldu.

NİSAN

5 Nisan

Büyük toprak sahiplerinden Talip Aksoy ve işadamı Mete Has THKP-C’li Mahir Çayan ve arkadaşları tarafından kaçırıldı. 500.000 TL (o günün 40 bin ABD Doları) fidye karşılığında serbest bırakıldı.

25-30 Nisan

İçinde Adana’nın da bulunduğu 11 ilde sıkıyönetim ilan edildi. Sıkıyönetim her iki ayda bir uzatılarak 2 yıl devam edecekti.

MAYIS

19 Mayıs

Sıkıyönetim komutanlıkları büyük gözaltı uygulamaları başlattı. Çok sayıda aydının yanında Yaşar Kemal de gözaltına alındı.

24-26 Mayıs

Şair Fazıl Hüsnü Dağlarca tutuklandı.
(T.T: Fazıl Hüsnü Dağlarca, Yeni Adana Gazetesi’nin sahibi Ahmet Remzi Yüreğir’in kayınbiraderidir.)

TEMMUZ

1-10 Temmuz

Yaşar Kemal, çeşitli yerlerde yaptığı konuşmalar nedeniyle bir buçuk yıl hapse mahkûm oldu.

EYLÜL

26 Eylül

Altın Koza Film Festivali’nde en iyi film – en iyi yönetmen ödüllerini kazanan Yılmaz Güney, ödülün maddi kısmını Türk Hava Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı’na armağan etti. (Basın – 27 Eylül 1971)

1972

OCAK

1-9 Ocak

İnönü, CHP Adana İl Kongresi’ne gönderdiği mesajla, Bülent Ecevit’i şikâyet etti. İnönü, eski genel sekreteri, görevinden istifa etmiş olmasına karşın partiyi dışarıdan yönetmekle suçluyordu. Kongreyi Ecevitçiler kazandı.

TEMMUZ

22 Temmuz

Bülent Ecevit’i genel başkan olarak tanımadıklarına ilişkin tutumlarında ısrarlı olan 6 milletvekili CHP’den ihraç edildi. Disipline sevk edilenlerden eski genel sekreter Dr. Kemal Satır ve Ali İhsan Göğüs, karardan önce istifa etti. Turan Feyzioğlu, CHP’den ayrılanları MGP’ye çağırdı.

(T.T – Dr. Kemal Satır, CHP Adana tarihinde çok önemli siyasi kişilik olup, genel sekreterlik, milletvekilliği, bakanlık ve başbakan yardımcılığı yapmıştır.

3 Eylül

CHP’den istifa eden Dr. Kemal Satır ve arkadaşları Cumhuriyetçi Parti (CP) adıyla yeni bir parti kurdular.

1973

MART

3-4 Mart

CHP’den ayrılan ve Bağımsız Halkçılar diye adlandırılan bir grup, eski CHP Milletvekili ve senatör ile Dr. Kemal Satır’ın genel başkanı olduğu Cumhuriyetçi Parti, Feyzioğlu’nun genel başkan olduğu MGP’ye katıldı. Partinin adı bu kez Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP) olarak değiştirildi. Turan Feyzioğlu yeniden genel başkanlığa, Kemal Satır parti divan başkanlığına getirildi.

NİSAN

15 Nisan

Başbakan Naim Talu, bakanlar kurulunu açıkladı. Kemal Satır, başbakan yardımcısı oldu.

ARALIK

9 Aralık

Yerel seçimler yapıldı. CHP, büyük illerin yanında Adana Belediyesi’ni de kazandı.

1974

OCAK

8 Ocak

Adana Zeytinlik İstasyonu’nda 2 yolcu treni çarpıştı. 16 kişi öldü, 40 kişi yaralandı. (Cumhuriyet, 8 Ocak 1974)

ŞUBAT

6 Şubat

Türkiye Yazarlar Sendikası kuruldu. Kurucuları arasında Aziz Nesin, Adalet Ağaoğlu, Turgut Uyar gibi tanınmış şair ve yazarların bulunduğu sendikanın kurucu genel başkanı Yaşar Kemal oldu.

AĞUSTOS

20-25 Ağustos

Kıbrıs’ta çatışmaları izlemeye çalışan ve bu sırada esir düşen ve yaralanan Türk gazetecilerden Adem Yavuz, 26 Ağustos’ta Adana’da hastanede yaşamını yitirdi; 31 yaşındaydı.

EYLÜL

13 Eylül

Sinema sanatçısı Yılmaz Güney, Adana Yumurtalık’ta bir yemek masasında çıkan tartışma sonucu, yargıç Safa Mutlu’yu öldürdü. Duruşma safhasında Mutlu’yu öldürmediğini, savunmasına ve suçu yeğeni Abdullah Pütün’ün üstlenmesine karşın, Güney 19 yıl ceza aldı. Ancak cezasını tamamlamadan 9 Ekim 1981’de izinli çıktığı Isparta Cezaevi’ne dönmedi; yurtdışına gitti.

1975

OCAK

19 Ocak

Kıbrıs’ta, İngiliz üssünde tutuklu bulunan Türkler serbest bırakılarak, uçakla Adana’ya getirildi.

EKİM

27 Ekim

DİSK’e bağlı bin işçi Adana’da yürüyüş yaptı.

1976

MAYIS

3 Mayıs

Hükümet, Adana’da PTT grevini erteledi.

TEMMUZ

12-20 Temmuz

Yumurtalık hâkimi Safa Mutlu’yu öldürmek suçundan yargılanan sinema sanatçısı Yılmaz Güney, 19 yıl hapse mahkûm oldu.

EKİM

12 Ekim

İşadamı Sakıp Sabancı, Türkiye’nin AET’ye girmesinin kaçınılmaz olduğunu söyledi.

ARALIK

10-15 Aralık

Adana Meslek Yüksek Okulu’nu ülkücüler işgal etti.

1977

OCAK

1-10 Ocak

Kuzey Irak petrolünü Kerkük’ten, Adana Yumurtalık’a taşıyacak olan 980 kilometre uzunluğundaki Irak-Türkiye petrol boru hattı açıldı.

ŞUBAT

15 ŞUBAT

Sanayi Odaları Başkanı Sakıp Sabancı, tek çıkar yolun erken seçim olduğunu söyledi.

AĞUSTOS

1 Ağustos

Adana’da komandolar Ziraat Mühendisleri Odası’nı bastı.

1978

OCAK

6-8 Ocak

Adana’da çıkan siyasi kavgada ölü ve yaralılar var.

ŞUBAT

28 Şubat

Adana’dan Ankara’ya gelen bir otomobilde, portakal sandıkları altında gizlenmiş silahlar bulundu.

TEMMUZ

8 Temmuz

Adana’da iki öğrenci öldürüldü.

14-16 Temmuz

Adana’da bir genç öldürüldü.

EYLÜL

11 Eylül

Adana’da bir kişi öldürüldü.

EKİM

10-20 Ekim

Adana’da ölümle sonuçlanan çatışma yaşandı.

KASIM

2-6 Kasım

Adana’da bir genç ve bir öğretmen öldürüldü.

21 Kasım

Adana’da bir öğrenci öldürüldü.

ARALIK

2 Aralık

Adana’da polise silahlı saldırı oldu.

11 Aralık

Adana’da bomba patladı, 3 kişi öldü.

13-18 Aralık

Adana’da Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı öldürüldü.

Adana’da 3 kişi öldürüldü.

20 Aralık

Adana’da ölümle sonuçlanan saldırı ve bombalamalar oldu.

22 Aralık

Adana’da bir kişi öldürüldü.

26 Aralık

İçinde Adana’nın da bulunduğu birçok kentte sıkıyönetim ilan edildi.

1979

10-15 Ocak

Yaşar Kemal’in “Ölmez Otu” adlı romanı Fransa’da “en iyi yabancı kitap” ödülünü aldı.

15-25 Şubat

İçinde Adana’nın da bulunduğu 4 ilde 7 kişi öldü.

MART

6-9 Mart

Adana’da sol görüşlü bir öğrenci öldürüldü.

24 Mart

Adana’da bir kahve tarandı, 3 kişi öldürüldü.

30 Mart

Adana Belediye Başkanına silahlı saldırıda 2 kişi yaralandı.
(T.T: Dönemin belediye başkanı, polis kökenli M. Selahattin Çolak’tı.)

NİSAN

4 Nisan

Adana’da bir öğretmen öldürüldü.

13 Nisan

Adana’da iki öğrenci öldürüldü.

18 Nisan

Adana’da gözaltına alınan arkadaşlarını kurtarmak için karakol basan anarşistlerden biri ve bir polis öldü. Üç polis ve iki bekçi yaralandı.

HAZİRAN

1-5 Haziran

İşadamı Sakıp Sabancı, “sorunları çözecek hükümetleri bekliyoruz” dedi.

150 kişinin canını kaybettiği Maraş davası, 502’si tutuklu olan 885 sanıkla Adana’da başladı. 330 kişi için idam cezası istendi.

AĞUSTOS

6 Ağustos

Adana’da Sabancı Kültür Sitesi’nde bomba patladı. Üçü çocuk, dört kişi öldü.

25 Ağustos

10 ay önce Sağmalcılar Cezaevi’nden on iki kişi ile birlikte kaçan ülkücü Ferhat Tüysüz, Adana’da çatışma sonucu yakalandı. Tüysüz, geçen sürede altı kişiyi daha öldürdüğünü söyledi. (Hürriyet, 25 Ağustos 1979)

EYLÜL

10-20 Eylül

Son bir ayda, 20 kişinin öldürüldüğü Adana’da TİP eski İl Başkanı Av. Ceyhun Can, yazıhanesine yapılan saldırıyla öldürüldü. Av. Ceyhun Can, Kahramanmaraş davası mağdurları avukatlarındandı.

11 Eylül

Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekan Vekili Prof. Dr. Fikret Ünsal, evinin önünde uğradığı silahlı saldırıda öldürüldü. Ünsal’ın cenazesi sırasında Adana’da üç kişi öldürüldü.

18 Eylül

Adana’da iki saldırgan Yapı Meslek Lisesi’nde 6 öğretmeni öldürdü.

28 Eylül

Adana Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul, makam otosuyla göreve giderken ülkücülerin silahlı saldırısı sonucu öldü. Emniyet Müdürü Yurdakul’un cenazesi için tören yapılmasına Adana Sıkıyönetim Komutanlığı izin vermedi. Ankara’ya defnedilen Yurdakul için Emniyet Genel Müdürlüğü önünde tören yapıldı.

Yurdakul’u öldüren Muhsin Kehya, -CHP Adana İl Başkanı Ahmet Albay ve Kayseri İl Başkanı Mustafa Kulkuloğlu suikastlarına de karışmıştı. – Cezaevinden firar etti.

Suikastın diğer sanığı Sebahattin Kıpçak da cezaevinden Almanya’ya kaçtı. 1989’da eroin satıcılığından mahkûm oldu.

Yurdakul’un öldürülmesinden sonra Adana’da yirmi beş kişinin yaralanmasına yol açan şiddetli olaylar meydana geldi ve POL-BİR binası tahrip edildi.

EKİM

1-10 Ekim

Adana’da sonu ölümle biten silahlı saldırı ve kavgalar oldu.

26-30 Ekim

İçinde Adana’nın da bulunduğu altı şehirde yedi kişi daha öldürüldü.

ARALIK

7-14 Aralık

Adana’da bir baş komiser öldürüldü.

1980

OCAK

4 Ocak

Adana, Tarsus ve Elazığ’da yedi kişi öldürüldü.

6-11 Ocak

Adana ve Gaziantep’te dört kişi öldürüldü.

21 Ocak

Adana’da iki idam hükümlüsü askeri cezaevinden kaçtı.

1-5 Şubat

Kahramanmaraş davası müdahil avukatlarından Halil Sıtkı Güllüoğlu, Adana’da silahlı saldırı sonucu öldürüldü.

12 Şubat

Adana ve Siverek’te yedi kişi öldürüldü.

26 Şubat

Adana’da dört terörist güvenlik ekibini taradı, iki er yaşamını yitirdi.

MART

14-15 Mart

Adana Cezaevi’nde kavgada iki kişi öldü.

26 Mart

Adana ve Tarsus’ta iki kişi öldürüldü.

27-30 Mart

Seyhan Nehri taştı, yedi kişi boğuldu.

NİSAN

24 Nisan

Adana’da ölümle sonuçlanan siyasi çatışmalar yaşandı.

28-30 Nisan

İçinde Adana’nın da bulunduğu 3 ilde çıkan olaylarda 21 kişi öldü.

MAYIS

3 Mayıs

CHP Adana İl Başkanı Av. Ahmet Albay, uğradığı silahlı saldırı sonucu öldü. Ülkücü teröristler tarafından öldürülen Adana Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul’un da avukatı olan Ahmet Albay, Kahramanmaraş davası mağdurlarını da savunuyordu.

27-31 Mayıs

MHP’li eski Gümrük ve Tekel Bakanı Gün Sazak öldürüldü. Sazak’ın öldürülmesi üzerine çeşitli olaylar çıktı. Adana’da bir er ve bir polis öldürüldü.

HAZİRAN

26-30 Haziran

Adana Cezaevi’nden 16 solcu mahkum kaçtı. Kaçış sırasında üçü öldürüldü, birini tünelde elektrik çarptı. (Basın, 27 Haziran 1980)

AĞUSTOS

9 Ağustos

Adana’da CHP İl Genel Meclis Üyesi öldürüldü.

EYLÜL

1 Eylül

Adana’da 8 kişi öldürüldü.

4 Eylül

Adana ve Ordu Aybastı’daki olaylarda 9 kişi daha öldü.

9 Eylül

Adana’da biri er biri çocuk altı kişi öldürüldü.

13-14 Eylül

Adana’da bir yüzbaşıyı vuran 2 terörist hemen yakalandı.

19 Eylül

14 Eylül’de Adana’da tankçı Yüzbaşı Bülent Angın’ı öldüren Serdar Soyergin, Adana sıkıyönetim mahkemesi tarafından suçüstü usulüne göre yapılan yargılama sonucunda idama, diğer sanık 10 yıl ağır hapse mahkûm edildi. (Cumhuriyet, 19 Eylül 1980)

EKİM

24 Ekim

Adana’da 14 Eylül günü bir yüzbaşıyı öldüren ve 19 Eylül’de idama mahkum edilen Serdar Soyergin’in kararı infaz edildi.

26 Ekim

Adana Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul’un ve CHP İl Başkanı Ahmet Albay’ın katilleri yakalandı.

26-29 Kasım

Adana’da bir astsubay öldürüldü.

ARALIK

9 Aralık

Kemal Burkay’ın kurucusu olduğu Türkiye Kürdistanı Sosyalist Partisi’nin Adana üyeleri gözaltına alındı.

19 Aralık

Adana’da 6 kişinin katili olduğu ileri sürülen bir kişi yakalandı.

Adana’da ve Siverek’te 2 kişi öldürüldü.

22 Aralık

CHP Adana Milletvekili ve KÖYKOOP eski Genel Başkanı Nedim Tarhan tutuklandı.

1981

6 Ocak

Adana Cezaevinde çıkan isyanda bir mahkum öldü, iki gardiyan yaralandı.

15-17 Ocak

Kenan Evren Adana’da yaptığı konuşmasında, sendikaların her kuruş harcamasının hesabını soracaklarını söyledi.

29 Ocak

Adana’da on kişiyi öldürmekten ve çeşitli silahlı eylemlerden sanık 66 Dev-Yol militanının davasında 18 sanık hakkında idam cezası istendi.

ŞUBAT

17 Şubat

Adana İTİA’ya sıkıyönetim baskın yaptı. Akademi başkanı, dekan ve öğretim üyeleri yasadışı sol örgütlerle ilişkisi olduğu iddiasıyla gözaltına alındı.

MART

17 Mart

Ankara sıkıyönetim savcılığı, KÖYKOOP Başkanı ve CHP Adana Milletvekili Nedim Tarhan ve 7 arkadaşı için 7-15 yıl hapis istemiyle dava açtı.

9 Mayıs

CHP Adana Milletvekili Nedim Tarhan’ın genel başkanı olduğu KÖYKOOP davası ile 73 sanıklı Akıncılar davalarının görüşülmesine başlandı.

4-5 Haziran

12 Dev-Yolcu tutuklandı. Adana ve çevresinde 12 kişinin katili oldukları iddiasıyla ÜGD üyesi 28 kişi yakalandı.

27 Haziran

Adana’da Kürdistan Ulusal Kurtuluşçuları (KUK) militanı oldukları iddiasıyla 24 kişi yakalandı.

AĞUSTOS

20 Ağustos

Sol eylemci Mustafa Özenç ve sağ eylemci İsmet Şahin hakkındaki idam kararları Adana ve İstanbul’da infaz edildi.

28 Ağustos

Adana TKP üyelerine yapılan operasyonlarda, çok sayıda gözaltı ve tutuklama kararı verildiği açıklandı.

EKİM

3 Ekim

Nedim Tarhan ve iki arkadaşının da tahliyesiyle, KÖYKOOP davasında tutuklu kalmadı.

16 Ekim

Isparta Yalvaç Cezaevi’nde hükümlü Yılmaz Güney, bayram izni için çıktığı cezaevine dönmedi. Güney’in Fransa’ya gittiği öğrenildi.

1982

ŞUBAT

3-6 Şubat

3 idam istemli Tarsus Dev-Yol davası ve Ceyhan Dev-Yol davası Adana’da açılıyor.

28 Şubat

CHP Adana Milletvekili Nedim Tarhan tutuklandı.

16 Mayıs

7 ay önce yurtdışına kaçak olarak çıkan yönetmen Yılmaz Güney, Yol filmiyle Cannes Film Festivali’ne katılacağını açıkladı. Türkiye, Fransa’dan Güney’in iadesini istedi.

25 Mayıs

Yönetmen Yılmaz Güney’in “Yol” filmi, Cannes Film Festivali’nde Yönetmen Costa Gavras’ın Missing filmiyle büyük ödülü paylaştı.

EKİM

14 Ekim

Yazar Yaşar Kemal, Fransa’da Uluslararası Cino Del Duca Ödülü’ne layık görüldü.

İnce Memed, son çeyrek yüzyılın en büyük romanı olarak nitelendirildi.

28 Ekim

Fransa’da bulunan yönetmen Yılmaz Güney, vatandaşlıktan çıkarıldı.

31 Ekim

Kenan Evren, Adana konuşmasında işçi ücretlerinin yüksekliğinden şikâyet etti ve kendisinin bir otelde çalışan şef garsondan daha az maaş aldığını söyledi. Birtakım maaşları sayan Evren, garsonların aldıkları bahşişleri de hesaba katmayı unutmadı: “Bunlar ellerine geçen net paralar. Ayrıca, aldıkları bahşiş buna dâhil değil” dedi.

ARALIK

7 Aralık

Yurtdışında bulunan sinema sanatçısı Yılmaz Güney, 1978 yılında Güney Dergisi’nde yayımlanan bir yazısı nedeniyle, gıyabında yapılan yargılamada 7 buçuk yıl hapse mahkûm edildi.

Son bilgi:

9 Eylül 1980 yılında, CHP’li 32 milletvekili ve senatörün açık mektubuna Adana’dan CHP Adana Milletvekili Nedim Tarhan imza koydu.