“Tabiatın insanlara en adilce dağıttığı nimet, akıldır derler. Çünkü kimse akıl payından şikâyetçi değildir.” 

Bu sözü bir Türk düşünür söylese şaşırmayacağım ama ta 16 yüzyılda yaşamış bir Fransız düşünürü olan Montaigne söylemiş. 

Atalarımız, aynı kapıya çıkan bir sözü ondan çok daha önce zihinlerimize kazımış. Çok daha önce diyorum; çünkü atasözleri öyle bugünden yarına ortaya çıkan “hikmetli” sözlerden değildir. Söylenen her süslü söz de atasözü olamaz. Yüzyıllar içinde denene sınana doğruluğu toplumca onaylanır; fazlalıklarından kurtulup kalıplaşmaya başlar ve insanlığın kılavuzu olur.

Montaigne, bizim atasözümüzü mü araklamış, yoksa her toplumda benzer sözlere rastlamak mümkün mü diye düşünmedim değil. Bir de size danışayım. Aşağıdaki atasözü ise bize ait. Montaigne’nin sözünden altta kalır bir yanı var mı? Bana sorarsanız bırakın eksiğini, fazlası bile vardır derim: 

“Akılları pazara çıkarmışlar, herkes kendi aklını almış.”

Peki, bu iki söz arasındaki ortak yan nedir? Her insanın kendi aklından memnun olmasıdır. Ama bu iki söz üzerinde biraz kafa yorduğumuzda işin hiç de Montaigne’nin dediği gibi olmadığını söyleyebiliriz. Bir kere tabiat, yani doğa herkese eşit akıl dağıtmıyor. Çünkü her insanın yaşam koşulları farklı. Biri her türlü konforun içine doğarken biri yokluklar içinde, daha doğarken yaşam mücadelesine başlıyor. Anne ve bebeği, doğum öncesinde ve sonrasında yeterli gıda almış mı? Yetersiz beslenen bir bebekle özel bakım gören bir bebeğin akıl sağlığı eşit olabilir mi? Ya sonrası… Biri özel okullarda eğitim görerek, diğeri ise doğru dürüst eğitim alamadan hayata atılan bu iki kişinin zekâ düzeyinin eşit olması mümkün müdür?

Atalarımız da mı böyle düşünmüş ve bu sözü söylemiştir? Bence bizim atasözümüzde bir ironi, bir eleştiri vardır. İnsan, aptal da olsa aptallığını kabul etmez. Çoğu insan yarasını, kusurunu gizler. Bu davranış bazı kalıplaşmış sözlere de yansımıştır:

“Sen aklını kendine sakla!”

“Senin aklına ihtiyacım yok!”

“Senin aklına mı kaldık?”

“Benim aklım bana yeter.”

Dolayısıyla atalarımızın söylediği atasözünde insanların kendini beğenmişliğine, aklına toz kondurmamasına yönelik bir eleştiri olduğunu söyleyebiliriz.

O yüzden okuyun diyorum. Bol bol okuyun! Çünkü okumak, kendi aklının yanında başkasının aklını da kullanmaktır.