09 Aralık 2019 tarihli "Devlet; Kurmak mı zor? Yıkmak mı?" başlıklı yazımda, Cumhurbaşkanlığı Forsundan yola çıkarak yazdığım için, tarihte kurulan Türk Devletlerinin sayısının sadece 17 olduğu gibi yanlış bir sonuç çıkmaktadır.

Dostlarım, telefon ile ve sosyal medya aracılığı ile uyardılar. Haklı olarak Tarihte kurulan Türk Devletlerinin Cumhurbaşkanlığı forsunda belirtilenler ile sınırlı olmadığını hatırlattılar.

Kendilerine teşekkür ediyorum.

"Türk Devletlerinin Yıkılma Nedenleri?" konusunu temel alarak araştırma yapmaktayım. (Umarım tamamlarım)

Gerçekten “bir devletin nasıl çöktüğünü bilmek, esasında o devletin nasıl uzun yaşayacağının da ipuçlarını verir

Bu tespitin ışığında birlikte düşünelim: gerçekte tekerrür eden tarih mi? Yoksa hatalar mı?

Her devletin kendi yaşadığı dönemin şartlarına göre yıkılma nedenleri vardır. Ancak yapılan bazı araştırmalarda “Türk Devletlerinin Ortak Yıkılış Nedenleri” ortaya konmuştur.

Şüphesiz ki tarihimiz bizimdir ve gurur kaynağımızdır.

Ve şüphesiz ki yıkılışa neden olan hatalar da bizimdir. Bu hatalardan gurur duymayacağız ancak ibret almamız gerektiği kesindir.

Yıkılmış olan Türk Devletleri'nin ortak yıkılış nedenlerini belirlemek, hatalarımızı tekrar etmekten koruma yönünde yararlı olabilir.

Genel bilgi paylaşmak açısından - tespit edebildiğim kadar - tarihte kurulmuş Büyük Türk Devletleri, Hanlıklar, atabeylikler, Cumhuriyetleri kuruluş ve yıkılış tarihlerine göre bir liste olarak sunalım.

A - BÜYÜK TÜRK DEVLETLERİ

Devletin Adı                                                             Kuruluş Tarihi            Yıkılış Tarihi

1 -Büyük Hun İmparatorluğu                                    M.Ö. 4. asır                M.S. 48

2 -Avrupa (Batı) Hun İmparatorluğu                        374                              496

3 -Ak Hun (Eftalit) İmparatorluğu                            4. asır sonları              577

4 -Birinci Göktürk İmparatorluğu                             552                              582

5 -Doğu Göktürk İmparatorluğu                               582                              630

6 -Batı Göktürk İmparatorluğu (Büyük Hun)           582                              630

7 -İkinci Göktürk İmparatorluğu                               681                              744

8 -Uygur İmparatorluğu                                            744                              840

9 -Avrupa Avar İmparatorluğu                                 6. asır                          805

10 -Hazar İmparatorluğu                                           7. asır                          965

11 -Karahanlılar Devleti                                           840                              1042

12 -Gazneliler Devleti                                               962                              1187

13 -Büyük Selçuklu Devleti                                      1038                            1194

14 -Harezmşahlar Devleti                                         1097                            1231

15 -Osmanlı Devleti                                                  1299                            1922

16 -Timurlular Devleti                                              1370                            1506

17 -Bâbürlüler (Gürgâniyye) Devleti                        1526                            1858

B- DEVLETLER

Devletin Adı                                                             Kuruluş Tarihi            Yıkılış Tarihi

1 -Kuzey Hun Devleti                                               48                                156

2- Güney Hun Devleti                                               48                                216

3 -Birinci Chao Hun Devleti                                     304                              329

4 -İkinci Chao Hun Devleti                                       328                              352

5 -Hsia Hun Devleti                                                  407                              431

6 -Kuzey Liang Hun Devleti                                     401                              439

7 -Lov-lan Hun Devleti                                             442                              460

8 -Tabgaç Devleti                                                      386                              557

9 -Doğu Tabgaç Devleti                                            534                              557

10 -Batı Tabgaç Devleti                                            534                              557

11 -Doğu Türkistan Uygur Devleti                           911                              1368

12 -LiangŞa-t'o Türk Devleti                        907                             923

13 -Tana Şa-t'o Türk Devleti                                    923                              936

14 -TsinŞa-t'o Türk Devleti                                      937                              946

15 –Kan- Çou Uygur Devleti                                    905                              1226

16 -Türgiş Devleti                                                     717                              766

17 -Karluk Devleti                                                    766                              1215

18 -Kırgız Devleti                                                     840                              1207

19 -Sabar Devleti                                                      5. asır                          7. asır arası

20 -Dokuz Oğuz Devleti                                           5. asır sonu                 6. asır sonu

21 -Otuz Oğuz Devleti                                              5. asır sonu                 6. asır sonu

22 -Basar-Alan Türk Devleti                                    1380                            ?

23 -Doğu Karahanlı Devleti                                      1042                            1211

24 -Batı Karahanlı Devleti                                        1042                            1212

25 -FerganaKarahanlı Devleti                                   1042                            1212

26 -Oğuz-Yabgu Devleti/                                          10. asrın ilk yarısı            1000

27 -Suriye Selçuklu Devleti                                      1092                            1117

28 -Kirman Selçuklu Devleti                                    1092                            1307

29 -Türkiye Selçuklu Devlet i                                  1092                            1307

30 -Irak Selçuklu Devleti                                          1157                            1194

31 -Eyyubîler Devleti                                                1171                            1348

32 -Delhi Türk Sultanlığı                                          1206                            1413

33 -Mısır Memlûk Devleti                                        1250                            1517

34 -Karakoyunlu Devleti                                           1380                            1469

35 -Akkoyunlu Devleti                                             1350                            1502

C –BEYLİKLER

Beylik Adı                                                                 Kuruluş Tarihi            Yıkılış Tarihi

1-Tulûnlular                                                              868                              905

2-İhşidîler                                                                  935                              969

3-İzmir Beyliği                                                          1081                            1098

4 -Dilmaçoğulları Beyliği                                         1085                            1192

5 -Danişmendli Beyliği                                             1092                            1178

6 -Saltuklu Beyliği                                                    1092                            1202

7 -Ahlatşahlar Beyliği                                               1100                            1207

8 -Artuklu Beyliği                                                     1102                            1408

9 -İnaloğulları Beyliği                                               1098                            1183

10 -Mengüçlü Beyliği                                               1072                            1277

11 -Erbil Beyliği                                                       1146                            1232

12 -Çobanoğulları Beyliği                                         1227                            1309

13 -Karamanoğulları Beyliği                                    1256                            1483

14 -İnançoğulları Beyliği                                          1261                            1368

15 -SâhibAtâoğulları Beyliği                                    1275                            1342

16 -Pervâneoğulları Beyliği                                      1277                            1322

17 -Menteşeoğulları Beyliği                                     1280                            1424

18 -Candaroğulları Beyliği                                       1299                            1462

19 -Karesioğulları Beyliği                                         1297                            1360

20 -Germiyanoğulları Beyliği                                   1300                            1423

21 -Hamidoğulları Beyliği                                        1301                            1423

22 -Saruhanoğulları Beyliği                                      1302                            1410

23 -Aydınoğulları Beyliği                                         1308                            1426

24 -Tekeoğulları Beyliği                                           1321                            1390

25 -Eretna Beyliği                                                     1335                            1381

26 -Dulkadıroğulları Beyliği                                     1339                            1521

27 -Ramazanoğulları Beyliği                                    1325                            1608

28 -Doburca Türk Beyliği                                         1354                            1417

29 -Kadı Burhaneddin Ahmed Devleti                     1381                            1398

30 -Eşrefoğulları Beyliği                                           13. asır ortaları             1326

31 -Berçemeoğulları Beyliği                                     12. asır

32 -Yarluklular Beyliği                                             12. asır

D – ATABEYLİKLER

Atabeylik Adı                                                           Kuruluş Tarihi            Yıkılış Tarihi

1 -Böriler                                                                   1117                            1154

2 –Zengîler                                                                1127                            1259

3 -İl-Denizliler                                                          1146                            1225

4 –Salgurlular                                                            1147                            1284

E – HANLIKLAR

Hanlık Adı                                                                Kuruluş Tarihi            Yıkılış Tarihi

1 -Büyük Bulgarya Hanlığı                                       630                              665

2 -İtil (Volga) Bulgar Hanlığı                                   665                              1391

3 -Tuna Bulgar Hanlığı                                             681                              864

4 -Peçenek Hanlığı                                                    860                              1091

5 -Uz Hanlığı                                                             860                              1068

6 -Kuman-Kıpçak Hanlığı                                         9. asır                          13. asır

7 -Özbek Hanlığı                                                       1428                            1599

8 -Kazan Hanlığı                                                       1437                            1552

9 -Kırım Hanlığı                                                        1440                            1475

10 -Kasım Hanlığı                                                     1445                            1552

11 -Astrahan Hanlığı                                                 1466                            1554

12 -Hive Hanlığı                                                       1512                            1920

13 -Sibir Hanlığı                                                       1556                            1600

14 -Buhara Hanlığı                                                    1599                            1785

15 -Kaşgar-Tufan Hanlığı                                         15. asır başları             1877

16 -Hokand Hanlığı                                                   1710                            1876

17 -Türkmenistan Hanlığı                                         1860                            1885

F- CUMHURİYETLER

Cumhuriyetin Adı                                                   Kuruluş Tarihi            Yıkılış Tarihi

1 -Azebaycan Cumhuriyeti                                       1918                            1920

2 -Batı Trakya Türk Cumhuriyeti                             I/31 Ağustos 1913            -

3 -Batı Trakya Türk Cumhuriyeti-II                         1915                            1917

4 -Batı Trakya Türk Cumhuriyeti-III                        1920                            1923

5 -Türkiye Cumhuriyeti                                            1923                            -

6 -Hatay Cumhuriyeti                                               1938                            1939

7 -Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti                           1983                            -

8 -Azerbaycan Cumhuriyeti                                      1991                            -

9 -Kazakistan Cumhuriyeti                                       1991                            -

10 -Kırgızistan Cumhuriyeti                                     1991                            -

11 -Tacikistan Cumhuriyeti                                      1991                            -

12 -Özbekistan Cumhuriyeti                                     1991                            -

13 -Türkmenistan Cumhuriyeti                                 1991                            -

*

Tarih sahnesinde 17 İmparatorluk, 35 Devlet, 32 Beylik, 4 Atabeylik, 17 Hanlık ve 13 Cumhuriyet ile üç kıtada yer alan Türkler, dünyanın siyasal ve kültürel şekillenmesinde etkisi olan temel milletlerinden biri olmuştur.